مقدمه
از آنجا که ضریب دسترسی فیزیکی به غذا یکی از مؤلفه های اصلی امنیت غذایی تعریف می شود، برای تامین غذای جمعیت 9 میلیارد نفری جهان در سال 2050، تولید کشاورزی جهانی باید دو برابر شود (عظیمی و همکاران، 1396). گوشت طیور دومین گوشت پرمصرف جهان بوده است که در سال 1996 از گوشت گاو گوساله پیشی گرفت (رونیک، 1998). رفاه روزافزون، شیوع بیماری ها، بلایای طبیعی و ترجیحات مصرف کنندگان، مصرف جهانی گوشت را تغییر می دهد، که در سطح جهان از سال 1961 چهار برابر شده است. لذا جمعیت رو به رشد انسانی گسترش دام را تشویق کرده است، به طوری که سالانه 80 میلیارد حیوان برای تولید 340 میلیون تن گوشت برای مصرف انسان کشتار می شوند(ویتون و همکاران، 2021). سلامت و ایمنی مصرف گوشت طیور برای سلامتی و تندرستی جامعه بشری حیاتی است. اما از سوی دیگر نحوه پرورش، جمع آوری، حمل و نقل و جابجایی گوشت طیور خطرات ایمنی غذایی در فرآورده های گوشتی طیور را کاهش می دهد. در سال‌های اخیر به بهبود کنترل و قابلیت ردیابی محصول بسیار پرداخته شده است. از آنجایی که بازار روز به روز جهانی‌تر می‌شود و به سرعت در حال رشد است، برای ماندن در آن باید منسجم، واکنش‌پذیر، انعطاف‌پذیر و مایل به تغییر باشیم و دائماً روشهای جدیدی را توسعه دهیم که هم سلامت طیور و هم ایمنی گوشت برای مصرف کنندگان را ارتقاء داده شود.

شکل (1) نمودار میزان و سهم مصرف سرانه انواع گوشت در سطح کشورهای منتخب جهان (اقتباس از ویتون و همکاران، 2021)

پرورش طیور در ايران به شكل صنعتي ، از سال 1333 با وارد كردن جوجه مرغ هاي يكروزه يا تخم مرغ هاي نطفه دار و از نژادهاي اصلاح شده خارجی آغاز شد. گرچه در حال حاضر به دليل وجود برخی مسائل و مشكلات، از سرمايه گذاريهاي انجام شده در اين زمينه به طور كامل استفاده نميشود اما واحدهاي مختلف مرغداري در سطح وسيع و در اقصي نقاط ايران گسترش يافت بگونه ای كه امروزه بخش قابل توجهي از پروتئين حيواني كشور از طریق تولیدات طیور فراهم می گردد (معاونت امور دام، 1399). رشد زیربخش طیور طی دهه های اخیر با شیب صعودی و عموماً مستمر ادامه یافت بگونه ای ‌که در سال ۱۳۶۹ مصرف سرانه گوشت قرمز حدود دو برابر مصرف سرانه گوشت مرغ بود، اما شرايط اقتصادی تولید و مصرف به‌گونه‌ای پيش رفته كه در سال ۱۳۷۹ اين معادله عوض شده و مصرف گوشت مرغ بر گوشت قرمز پيشي گرفته و در حال حاضر گوشت مرغ یکی از عمده محصولات پروتئین کشور شناخته می‌شود (مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، 1388). طي سالهاي 94-1383 (دو برنامه از چشم انداز) توليد گوشت مرغ با رشد 5.6 درصدی از 1152 هزار تن در سال 1383 به 2107 هزار تن در سال 1394 رسيده است. این روند نشان مي دهد كه ميزان رشد متوسط توليدگوشت مرغ طي سالهاي برنامه چهارم 6.3 درصد بوده است، اما این رشد در سالهاي برنامه پنجم (4.8 درصد) کاهش یافته است. شاخص درصد تحقق توليدگوشت مرغ به جز سال پايه كه 136 درصد بوده است؛ روندي متعادل داشته است و از91 درصد در سال 1394 تا 104 درصد در سالهاي 86 و 87 متغيربوده است (شکل2).

شکل (2) نمودار مقايسه اهداف، عملكرد توليد گوشت مرغ و درصد تحقق برنامه چهارم و چهار سال اول برنامه پنجم (93-1384 ) ، مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، 1395)

در حال حاضر كشور ايران در بين كشورهاي منطقه همسايه و خاورميانه اولين رتبه و در سطح جهاني نیز هفتمين كشور توليدكننده گوشت طيور محسوب میگردد (مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، 1395).

شکل (3) مقایسه سرانه مصرف گوشت ماکیان ایران و کشورهای جهان (FAO/OECD، 2017)

از آنجا که تأمین گوشت مرغ یکی از اجزای سبد غذایی جامعه و جزئی از الزامات امنیت غذایی کشور می باشد، یکی از سیاست های رسمی آخرین برنامه بلند مدت برنامه کشاورزی 1404-1394 ، افزایش کمی و کیفی تولید گوشت مرغ به عنوان یکی از اجزای سبد غذایی جامعه بوده و پیش بینی شده که تولید گوشت مرغ در سال 1404 به میزان 2893 هزار تن نائل گردد (مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، 1395).

جدول (1) اهداف كمي پروژه افزايش توليد گوشت مرغ طی سالهای(1404-1394 ) برنامه اقتصاد مقاومتی بخش کشاورزی (مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، 1395)

شاخص	عملکرد1393	برآورد1394	هدف 1395	هدف 1396	هدف 1397	هدف 1398	هدف 1399	هدف 1400	هدف 1401	هدف 1402	هدف 1403	هدف 1404
هزار تن	2033	2107	2179	2255	2333	2414	2498	2573	2649	2728	2809	2893

سؤالاتی که در این پژوهش جهت پاسخ به آنها اقدام شده عبارتند از: 1- پیش بینی تولید گوشت مرغ در افق 1404 چیست؟ 2- چگونه می توان تا افق 1404 به عرضه مطمئن گوشت مرغ رسید؟

شکل (4) نمودار مقایسه روند تولید گوشت مرغ مخقق شده و پیش بینی برنامه 10 ساله

نتایج فاز اول مطالعه-برآورد عرضه گوشت مرغ در سال 1404
• در گزارش فاز اول مطالعه با بررسی سوابق مطالعه، واکاوی آمارواطلاعات تولید و مصرف گوشت مرغ :
• شاخص های مصرف سرانه گوشت مرغ و عرضه سرانه گوشت مرغ مورد بررسی مفهومی و بانک اطلاعات آنها مورد پردازش قرارگرفت،
• شکاف موجود بین آمار تولید وزارت جهادکشاورزی و آمار مصرف مرکز آمار ایران کشف شده و مورد واکاوی کارشناسی قرارگرفت،
• بنا به بررسیهای کارشناسی بعمل آمده، شاخص عرضه سرانه مصرف گوشت مرغ به عنوان متغیر وابسته مورد توجه قرارگرفت،
• روند «عرضه سرانه گوشت مرغ» طی چهار دهه گذشته، با بکارگیری روش سری زمانی مبتنی بر شبکه عصبی و مبتنی بر ARIMA ، مورد تحلیل و خروجیها مورد بررسی و مقایسه قرارگرفت. بنا به عدم کفایت روش شبکه عصبی در ادامه با استفاده از نتایج روش سری زمانی ARIMA به برآورد عرضه سرانه مصرف گوشت مرغ برای افق 1404 شد.

شکل (5) نمودار مقایسه عرضه گوشت مرغ، مقدار پیش بینی شده، حد پایین پیش بینی و حد بالای پیش بینی بر اساس مدل ARIMA برای سالهای 1404-1400 (عظیمی و همکاران، 1399)

• بنا به نتایج مدل پیش بینی، عرضه سرانه گوشت مرغ برای سال 1404 برابر با 2/42 کیلوگرم/نفر/سال؛ حد پایین پیش بینی عرضه سرانه گوشت مرغ 4/34 کیلوگرم/نفر/سال و حد بالای پیش بینی عرضه سرانه گوشت مرغ 7/51 کیلوگرم/نفر/سال برآورد شد.
• برای برآورد حجم عرضه گوشت مرغ مورد نیاز کشور تا سال 1404 بر اساس اطلاعات نرخ رشد جمعیت تا سال 1404 (چهارسناريو نرخ رشد 87/0 ، 95/0 ، 98/0 ، 11/1) مفروض بودند، بنا به نتیجه پنل کارشناسی، سناریوی جمعیتی با رشد 87/0 به عنوان سناریوی با بیشترین احتمال مورد تایید قرارگرفت.
• بر اساس سناریوی جمعیتی رشد 87/0 ؛ میزان عرضه گوشت مرغ مورد انتظار در سال 1404 ، برای حد پایینی 2996 هزارتن برای حد متوسط 3695 هزار تن و برای حد بالایی 4510 هزارتن برآورد گردید.
• مشاهده می شود برآورد حداقلی مطالعه یعنی 2996 هزارتن با برآورد 2893 هزار تن در برنامه 1404 نزدیک است ولی در سایر سناریوها مقدار بالاتری برآورد شده است.

*** سؤالی که در ادامه مطرح می شود این است که آیا پیش بینی عرضه گوشت مرغ برای سال 1404 که مبتنی بر ظرفیت روش های آماری برآورد شده اند، تحت چه شرایطی ممکن است تحقق یابند؟ چه میزان و چه نحوه تولید و عرضه گوشت مرغ می تواند اطمینان بخش باشد؟
با تشکر از همراهی شما با گروه ، بنا به روند تکاملی مطالعه ، دسترسی سایر مقالات فقط برای اعضای رسمی و افتخاری گروه امکان پذیر است.