مروری بر وضعیت موجود صنعت مرغ گوشتی
یکی از بررسی های لازمه برای شفافیت آینده عرضه گوشت مرغ، شناسایی وضعیت موجود صنعت مرغ گوشتي و عوامل کلیدی و پیشران مؤثر بر آن است. هسته مرکزی و یا به عبارتی محیط داخلی صنعت مرغ گوشتی كشور از چند فعاليت اصلي، پرورش مرغ لاين، پرورش مرغ اجداد، پرورش مرغ مادر، توليد جوجه يكروزه و پرورش مرغ گوشتي تشكيل شده است، از بين حلقه هاي ياد شده، فعاليت مرغداريهاي پرورش مرغ گوشتي بسيار حائز اهميت است، زيرا فعالیت آنها به عنوان موتور محرکه صنعت و توليد نهايي آنها تأمين کننده بخش مهمي از پروتئين حيواني مورد نياز جامعه است (شکل13).
همچنان که در شکل فوق دیده می شود صنعت مرغ گوشتی دارای حلقه های پیشینی چون صنایع تأمین واکسن و دارو، کارخانجات خوراک دام، صنایع خوراک دام، تأمین جوجه یکروه و صنایع پسینی چون کشتارگاه، سردخانه و فروشگاههای محصولات می باشد که با داده و ستانده های متفاوت با واحدهای پرورش مرغ گوشتی به عنوان پیشران اصلی صنعت، ارتباط دارند. بنا به آخرین اطلاعات در دسترس :
الف– حلقه (واحد) لاين: گله لاین به مجموعه ای از ماکیان اتلاق می شود که از نظر ژنتیکی هر حلقه دارای یک یا چند صفت مطلوب و خالص می باشد. درحال حاضر تنها يك واحد لاين گوشتي بومی شده به نام «آرین» وجود دارد که با ظرفيت 10000 قطعه در دوره كشور فعالیت داشته و حلقه های بعدی را برای تولید مرغ گوشتی تأمین می نماید. بقیه نیاز کشور به جوجه یکروزه گوشتی از طریق نژادهای غیر بومی چون راس، کاب، آربوراکرز، لوهمن و هوبارد تأمین میشود.
ب– واحدهای اجداد: 11 واحد اجداد گوشتي به ظرفيت 581000 قطعه خط D با نژادهاي راس ، كاب و آربراكرز در كشور ایجاد شده که ظرفیت 452850 آن فعال هستند.
پ– واحدهای مادر: تعداد 389 واحد مرغ مادر گوشتي به ظرفيت 15023199 (حدود 15 میلیون) قطعه داراي پروانه بهره برداري و تعداد 73 واحد به ظرفيت 2369303 (حدود 2.4 میلیون) قطعه واحدهاي يك دوره اي ، جمعاً به تعداد 462 واحد به ظرفيت 17392502 (حدود 17 میلیون) قطعه بهره برداری مي شود در حالی که ظرفیت قابل برداشت آنها بالغ بر 26000000 ( 26 میلیون) قطعه می باشد که فقط 65درصد آن بهره برداری می شود.
ت– موسسات جوجه كشي: 93 كارخانه داراي پروانه بهره برداري به ظرفيت 138040956 (حدود 138 میلیون) عدد تخم مرغ نطفه دار و 53 واحد داراي پروانه تأسيس به ظرفيت 79799340 (حدود 80 میلیون) عدد تخم مرغ نطفه دارو 27 موافقت اصولي به ظرفيت 20932815 (حدود 21 میلیون) عدد تخم مرغ نطفه دار موجود مي باشد.
ث– واحدهای پرورش گوشتي : در سال 1399 تعداد 11857 واحد مرغ گوشتي به ظرفيت 192014445 (حدود 192 میلیون) قطعه داراي پروانه بهره برداري و تعداد 5012 واحد به ظرفيت 35646547 (حدود 36 میلیون) قطعه داراي كارت شناسائي جمعاً به تعداد 16869 واحد و به ظرفيت 227660992 (حدود 227 میلیون) قطعه فعالیت بوده اند. در شکل (14) نمودار مقایسه ای ظرفیت تولید مرغ گوشتی استانهای مختلف (بیشترین ظرفیت = استان مازندران و کمترین ظرفیت= استان البرز) ارایه شده است (معاونت امور دام، 1399).
ج- واحدهای کشتارگاه طیور: در سال 1398 تعداد 316 واحد کشتارگاهی با ظرفیت کشتار 787350 قطعه در ساعت وجود دارد که 222 واحد آن فعال و 46 واحد آن غیرفعال و 48 واحد درحال احداث میباشند. در میان این تعداد واحد کشتارگاه ، 58 واحد مجهز به سیستم تخلیه درونی و 125 واحد مجهز به سیستم سورتر هستند (سازمان امور دامپزشکی،1398).
همانگونه که در شکل ( و ) نمایش داده شده است طی 3 دهه گذشته تولید گوشت مرغ روندی افزایشی داشته است. اما آیا این روند افزایشی، همراه با بهره وری بوده است؟ و آیا به صورتی مطمئن و یا پایدار تا 1404 ادامه خواهد یافت؟ با مرور گزارشهای علمی، اجرای مصاحبه با خبرگان زیربخش مرغ گوشتی و واکاوی رخدادهای اتفاق افتاده در طی زمان اجرای مطالعه 1401-1399 ، مصادیق متعددی دال بر ضعف بهره وری و ناپایداری تولید مرغ گوشتی گزارش شده اند که هر کدام از آنها می تواند موضوعی برای واکاوی بیشتر چالشهای بهره وری تولید گوشت مرغ در آینده تلقی گردند.
یکی از بررسی های لازمه برای شفافیت آینده عرضه گوشت مرغ، شناسایی وضعیت موجود صنعت مرغ گوشتي و عوامل کلیدی و پیشران مؤثر بر آن است. هسته مرکزی و یا به عبارتی محیط داخلی صنعت مرغ گوشتی كشور از چند فعاليت اصلي، پرورش مرغ لاين، پرورش مرغ اجداد، پرورش مرغ مادر، توليد جوجه يكروزه و پرورش مرغ گوشتي تشكيل شده است، از بين حلقه هاي ياد شده، فعاليت مرغداريهاي پرورش مرغ گوشتي بسيار حائز اهميت است، زيرا فعالیت آنها به عنوان موتور محرکه صنعت و توليد نهايي آنها تأمين کننده بخش مهمي از پروتئين حيواني مورد نياز جامعه است (شکل13).
شکل (13) نموداری از بازیگران اصلی زنجیره تأمین مرغ گوشتی (یافته پژوهش )
همچنان که در شکل فوق دیده می شود صنعت مرغ گوشتی دارای حلقه های پیشینی چون صنایع تأمین واکسن و دارو، کارخانجات خوراک دام، صنایع خوراک دام، تأمین جوجه یکروه و صنایع پسینی چون کشتارگاه، سردخانه و فروشگاههای محصولات می باشد که با داده و ستانده های متفاوت با واحدهای پرورش مرغ گوشتی به عنوان پیشران اصلی صنعت، ارتباط دارند. بنا به آخرین اطلاعات در دسترس :
الف– حلقه (واحد) لاين: گله لاین به مجموعه ای از ماکیان اتلاق می شود که از نظر ژنتیکی هر حلقه دارای یک یا چند صفت مطلوب و خالص می باشد. درحال حاضر تنها يك واحد لاين گوشتي بومی شده به نام «آرین» وجود دارد که با ظرفيت 10000 قطعه در دوره كشور فعالیت داشته و حلقه های بعدی را برای تولید مرغ گوشتی تأمین می نماید. بقیه نیاز کشور به جوجه یکروزه گوشتی از طریق نژادهای غیر بومی چون راس، کاب، آربوراکرز، لوهمن و هوبارد تأمین میشود.
جدول (4) میزان واردات گله های اجداد از سال 1385 تا 1398 (قطعه)، معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی
| سال | راس | کاب | آربوراکرز | لوهمن | هوبارد | مجموع | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1385 | 2006 | 137320 | 33000 | 39680 | 15000 | 225000 | |
| 1386 | 2007 | 135941 | 47400 | 32170 | 215511 | ||
| 1387 | 2008 | 168170 | 28560 | 196730 | |||
| 1388 | 2009 | 153000 | 46220 | 199220 | |||
| 1389 | 2010 | 182000 | 72982 | 254982 | |||
| 1390 | 2011 | 178872 | 54000 | 20000 | 252872 | ||
| 1391 | 2012 | 184000 | 35000 | 12000 | 231000 | ||
| 1392 | 2013 | 224000 | 42000 | 266000 | |||
| 1393 | 2014 | 135765 | 14270 | 22000 | 7357 | 179392 | |
| 1394 | 2015 | 145000 | 24020 | 56000 | 225020 | ||
| 1395 | 2016 | 153000 | 30361 | 19760 | 203121 | ||
| 1396 | 2017 | 102880 | 48400 | 52000 | 203280 | ||
| 1397 | 2018 | 127960 | 16000 | 38000 | 181960 | ||
| 1398 | 2019 | 64661 | 31875 | 64480 | 189032 | ||
ب– واحدهای اجداد: 11 واحد اجداد گوشتي به ظرفيت 581000 قطعه خط D با نژادهاي راس ، كاب و آربراكرز در كشور ایجاد شده که ظرفیت 452850 آن فعال هستند.
پ– واحدهای مادر: تعداد 389 واحد مرغ مادر گوشتي به ظرفيت 15023199 (حدود 15 میلیون) قطعه داراي پروانه بهره برداري و تعداد 73 واحد به ظرفيت 2369303 (حدود 2.4 میلیون) قطعه واحدهاي يك دوره اي ، جمعاً به تعداد 462 واحد به ظرفيت 17392502 (حدود 17 میلیون) قطعه بهره برداری مي شود در حالی که ظرفیت قابل برداشت آنها بالغ بر 26000000 ( 26 میلیون) قطعه می باشد که فقط 65درصد آن بهره برداری می شود.
ت– موسسات جوجه كشي: 93 كارخانه داراي پروانه بهره برداري به ظرفيت 138040956 (حدود 138 میلیون) عدد تخم مرغ نطفه دار و 53 واحد داراي پروانه تأسيس به ظرفيت 79799340 (حدود 80 میلیون) عدد تخم مرغ نطفه دارو 27 موافقت اصولي به ظرفيت 20932815 (حدود 21 میلیون) عدد تخم مرغ نطفه دار موجود مي باشد.
ث– واحدهای پرورش گوشتي : در سال 1399 تعداد 11857 واحد مرغ گوشتي به ظرفيت 192014445 (حدود 192 میلیون) قطعه داراي پروانه بهره برداري و تعداد 5012 واحد به ظرفيت 35646547 (حدود 36 میلیون) قطعه داراي كارت شناسائي جمعاً به تعداد 16869 واحد و به ظرفيت 227660992 (حدود 227 میلیون) قطعه فعالیت بوده اند. در شکل (14) نمودار مقایسه ای ظرفیت تولید مرغ گوشتی استانهای مختلف (بیشترین ظرفیت = استان مازندران و کمترین ظرفیت= استان البرز) ارایه شده است (معاونت امور دام، 1399).
ج- واحدهای کشتارگاه طیور: در سال 1398 تعداد 316 واحد کشتارگاهی با ظرفیت کشتار 787350 قطعه در ساعت وجود دارد که 222 واحد آن فعال و 46 واحد آن غیرفعال و 48 واحد درحال احداث میباشند. در میان این تعداد واحد کشتارگاه ، 58 واحد مجهز به سیستم تخلیه درونی و 125 واحد مجهز به سیستم سورتر هستند (سازمان امور دامپزشکی،1398).
شکل (14) مقایسه ظرفیت پرورش در واحدهای مرغ گوشتی استانهای کشور (معاونت امور دام، 1399)
همانگونه که در شکل ( و ) نمایش داده شده است طی 3 دهه گذشته تولید گوشت مرغ روندی افزایشی داشته است. اما آیا این روند افزایشی، همراه با بهره وری بوده است؟ و آیا به صورتی مطمئن و یا پایدار تا 1404 ادامه خواهد یافت؟ با مرور گزارشهای علمی، اجرای مصاحبه با خبرگان زیربخش مرغ گوشتی و واکاوی رخدادهای اتفاق افتاده در طی زمان اجرای مطالعه 1401-1399 ، مصادیق متعددی دال بر ضعف بهره وری و ناپایداری تولید مرغ گوشتی گزارش شده اند که هر کدام از آنها می تواند موضوعی برای واکاوی بیشتر چالشهای بهره وری تولید گوشت مرغ در آینده تلقی گردند.