چالش توسعه لاین آرین مرغ گوشتی
بنا به مصاحبه ها و کارگاههای برگزارشده، یکی از چالشهای مهم صنعت مرغ گوشتی به نحوه گسترش پرورش مرغ گوشتی به جوجه گوشتی لاین آرین اختصاص داشته و در میان ذی نفعان کشور، اعم از مدیران حاکمیتی، نهادها و فعالان صنف پرورش مرغ گوشتی دیدگاه های متفاوتی، در نوع دفاع و یا رد استفاده از نژاد آرین و یا نحوه گسترش را رقم زده است (پیوست 24، انصاری فرد، صدیق پور، سیدی، سیدمصطفوی، مهربانی، افتخاری، قلی تبار).
بنا به یافته اجمالی از مصاحبه ها و وبینارهای طول مطالعه، ورود لاین گوشتی آربوراکرز به ایران در سال 1355 رخ داده است که با شروع انقلاب اسلامی ، به دلیل وابسته بودن آن به کشورهای خارجی، استمرار آن متوقف شد. بعد از انقلاب بنا به سوابق و تجارب لاین مرغ گوشتی در کشور و بنا به اهمیت موضوع؛ مدیران ارشد دولت وقت و وزارت کشاورزی با اختصاص اعتبارات و عرصه جغرافیایی مناسب در بابلکنار و ایجاد ریزساختهای فنی و انسانی ، از سال 1372 برای دریافت یک گله 11000 واحدی لاین «هایبرو» بانضمام خدمات فنی و آموزشی از کشور هلند اقدام نمودند. اما دولت هلند برخلاف قرارداد 2 ساله منعقده، متخصصین خود را بعد از 6 ماه فراخواندند. علی رغم تحریم ایران توسط هلند ، ادامه فعالیت و تولید خطوط لاین مزبور که به «آرین» نام گرفته بود با تلاش متخصصین علاقه مند داخلی دنبال شد. بنابراین نژاد مرغ آرین از سال 1372رونق بافت و تا اوایل دهۀ ۸۰ ، حدود ۹۵ درصد بازار را در اختیار گرفت. در همان سالها آرین برای تولید اجداد، مادر، و گوشتی به چند مجتمع بزرگ مرغدارى مثل زیاران قزوین منتقل شده و در آنجا گله های اجداد و مادر را تولید می‌کردند.
بنا به توصیف برخی خبرگان صنعت مرغ گوشتی وقتى مدیریت مرغ آرین بالاى 90 درصد بازار را در اختیار داشت، دچار نوعى خودشیفتگى شد، و اصل مهم «مشترى‌مدارى» را فراموش کرده و بعضاً مسائلی چون رانت در فروش هم شکل مزید بر علت گردیده، سیستم را با فرسایش تدریجی مواجه نموده و بتدریج سهم بازار آرین کاهش یافت، اینکه تا اواسط دهه 90 به کمتر از ۵ درصد رسید و حتی برخی از مسئولین لاین آرین نیز کناره‌گیری کردند.
موانع عمده استمرار و گسترش مناسب لاین آرین : بنا به اعتقاد صاحب نظران، گسترش مرغ گوشتی آرین با دو دسته موانع خارجی و داخلی مواجه شد:
الف- رقابت منفی نمایندگان و عوامل فروش شرکتهای وارد کننده اجداد لاین راس، کاب، آربوراکرز، هوبارد و تبلیغات منفی آنها برعلیه آرین. در شرایطی که شرکتهای وابسته به نژادهای خارجی و خصوصاً «نژاد راس» که منشأ آن انگلیس هست با استفاده از عوامل خود در کشور اقدام به جذب نیروی انسانی برای تبلیغ «نژاد راس» کرده و جریان فنی و اجتماعی را به این سمت بردند و عملاً جامعه را ترغیب کردند که برخلاف دنیا مرغ چاق و وزن بالا مصرف کنند.
ب- ضعف مدیریت داخلی که در ابعاد مختلفی رخ داده است؛ از جمله :
1- کاهش حمایت مناسب حاکمیتی از استمرار و بهینه سازی خطوط لاین آرین و به دنبال آن در حلقه های اجداد، مرغ مادر و مرغ گوشتی آرین. در مقاطعی نیز که سیاست دولت بر تشویق جوجه ریزی آرین توسط مرغداران بوده است، نحوه حمایت بگونه ای بوده که منجر به سوء استفاده و یا کاهش اثرات مثبت و تشویقی برای استفاده از جوجه های آرین شده است. بنا به گزارشهای میدانی از جمله سیاستهایی مانند: اعطای مجوز جوجه ریزی بیشتر؛ تخفیف هزینه بیمه، اولویت فروش نهاده ذرت وسویا به مرغداران و غیره؛ به دلیل ضعف شفافیت و نظارت در فرآیند مدیریت آنها، مورد سوء استفاده برخی از فعالان در صنعت مرغ گوشتی قرارگرفته است که نیازمند بررسیهای بیشتر دارد.
2- انحراف و سوء مدیریت اجرایی، علمی و عدم توجه تخصصی لازم به بهبود فنی و الزامات توسعه بازار ؛
3- ضعف جانمایی بازار مصرف گوشت مرغ آرین در داخل و خارج کشور؛
4- عدم گسترش و تثبیت مصرف «مرغ سایز» در کشور؛
5- تغییر رفتار کشتارگاهها و فروشندگان مرغ گوشتی برای جلب سود بیشتر از لاشه های با وزن بالاتر؛
6- فرسودگی تجهیزات و زیرساخت‌ها و عدم مراقبتهای محیطی، بهداشتی و ایمنی؛
7- ضعف اقدامات فرهنگی و آموزشی برای پرورش دهندگان جوجه های آرین؛
8- مرغداران بدلیل ضعف جذب مرغ گوشتی آرین در کشتارگاهها و تبع آن در بازار با بالا رفتن ضریب تبدیل خوراک مواجه شده و به تبع آن از جوجه ریزی آرین دوری می کنند. این موضوع در میان مرغداران به چالشی جدی در باره میزان مصرف خوراک و افزایش هزینه تولید در میان گله های آرین و هدر روی نهاده های ذرت و سویا – خصوصاً در شرایطی که ارز یارانه ای به آنها تعلق می گرفت- بوده است؛
9- تغییر ذائقه عمومی مصرف کنندگان مرغ گوشتی به مرغهای وزن بالای 2کیلوگرم. در حال حاضر عموم اقشار مردم به دلایل اقتصادی تمایل به مصرف مرغ با وزن بالا دارند و بنا به تصور اینکه سهم استخوان از یک‌ونیم کیلو مرغ زیادتر است و از خرید مرغ سایز دوری می کنند. در عین حال نسبت به این موضوع آگاهی ندارند، از آنجا که مرغ « سایز / استاندارد»، جوان بوده، کمتر دارو و واکسن دریافت کرده، سموم بدنش کمتر و داری پروتئین بیشتر باکیفیت‌تر و قابل هضم‌تر است. تا جایی که اگر نژاد مرغ گوشتی آرین در 35 روزگی وارد کشتارگاه شود که مرز سلامت مرغ است از «لاین راس» بهتر وزن گرفته و سالمتر می باشد. اما به دلیل تبلیغات و فرهنگ سازی نادرست ؛ کشتارگاه ها و مردم از مصرف مرغ گوشتی 1.8 کیلوگرم «مرغ سایز» فاصله گرفته اند و عملاً زمینه بازار داخلی آرین محدود شده است.
عمده دلایل استمرار و گسترش لاین آرین : در مجموع علی رغم برخی نقطه نظرات مخالف در رده های صنفی و حتی مدیریت دولتی صنعت مرغ گوشتی، عمده دلایلی که برای استمرار و گسترش لاین آرین مطرح می شوند عبارتند از :
1- بنا به برخی گزارشهای علمی عملکرد سویه آرین در سطح مزرعه به علت متابولیسم کمتر، مقاومت بیشتر و تلفات کمتر در بیماری های ویروسی حاد؛ مقاومت به تنوسینویت؛ تیتر بالاتر با واکسیناسیون بخصوص داخلی و کاهش عوارض سندروم آسیت؛ مناسب گزارش شده است.
2- توسعه لاین آرین زمینه و بستر اصلی را برای خوداتکایی پایدار و اطمینان اقتصادی و تولیدی مرغ گوشتی و امنیت پایدار غذایی کشور را فراهم می آورد.
3- زمینه سازی صادرات تخم مرغ نطفه دار، گله اجداد و مادر و مرغ گوشتی به کشورهای همسایه و ارز آوری را فراهم آورده از خروج ارز از کشور برای تأمین مرغ جلوگیری و موجب افزایش اشتغال جوانان می گردد.
4- اهمیت گسترش لاین آرین از این جهت مورد توجه بوده که با وجود همین سطح کمی و کیفی، شرکتهای خارجی صنعت لاین مرغ گوشتی از جمله «راس» و «کاب» همچنان تمایل به فروش مرغ اجداد به کشور را دارند و در صورت قطع شدن کامل چرخه لاین آرین در کشور این احتمال وجود دارد ، که این شرکتهای انحصاری اجداد گوشتی تحت تأثیر سیاستهای خصمانه کشورهای متبوع، ایران را تحریم نمایند.
5- برخورداری از تجربیات علمی و عملی متخصصان داخلی برای گسترش مناسب آن در کشور.
6- در حالی که عمده مزیت نژادهای وارداتی نسبت به لاین آرین، رشد بهتر در اوزان بالا و ضریب تبدیل بهتر در سنین پایانی پرورش گزارش شده است راهکارهای اصلی برای حمایت از لاین آرین عبارت است از: 1- ارتقای جدی ظرفیت مدیریتی، علمی و فنی لاین آرین، 2- نظارت مؤثر و جدی بر سیاستهای حمایتی از پرورش لاین آرین از توزیع نهاده های خوراک تا آموزش تا جذب در کشتارگاهها و بازاررسانی و فرهنگ سازی برای جذب مرغ گوشتی سایز در زنجیره تولید تا بازار مصرف (پیوست 10 و 24).
بنا به مصاحبه ها و کارگاههای برگزارشده، یکی از چالشهای مهم صنعت مرغ گوشتی به نحوه گسترش پرورش مرغ گوشتی به جوجه گوشتی لاین آرین اختصاص داشته و در میان ذی نفعان کشور، اعم از مدیران حاکمیتی، نهادها و فعالان صنف پرورش مرغ گوشتی دیدگاه های متفاوتی، در نوع دفاع و یا رد استفاده از نژاد آرین و یا نحوه گسترش را رقم زده است (پیوست 24، انصاری فرد، صدیق پور، سیدی، سیدمصطفوی، مهربانی، افتخاری، قلی تبار).
بنا به یافته اجمالی از مصاحبه ها و وبینارهای طول مطالعه، ورود لاین گوشتی آربوراکرز به ایران در سال 1355 رخ داده است که با شروع انقلاب اسلامی ، به دلیل وابسته بودن آن به کشورهای خارجی، استمرار آن متوقف شد. بعد از انقلاب بنا به سوابق و تجارب لاین مرغ گوشتی در کشور و بنا به اهمیت موضوع؛ مدیران ارشد دولت وقت و وزارت کشاورزی با اختصاص اعتبارات و عرصه جغرافیایی مناسب در بابلکنار و ایجاد ریزساختهای فنی و انسانی ، از سال 1372 برای دریافت یک گله 11000 واحدی لاین «هایبرو» بانضمام خدمات فنی و آموزشی از کشور هلند اقدام نمودند. اما دولت هلند برخلاف قرارداد 2 ساله منعقده، متخصصین خود را بعد از 6 ماه فراخواندند. علی رغم تحریم ایران توسط هلند ، ادامه فعالیت و تولید خطوط لاین مزبور که به «آرین» نام گرفته بود با تلاش متخصصین علاقه مند داخلی دنبال شد. بنابراین نژاد مرغ آرین از سال 1372رونق بافت و تا اوایل دهۀ ۸۰ ، حدود ۹۵ درصد بازار را در اختیار گرفت. در همان سالها آرین برای تولید اجداد، مادر، و گوشتی به چند مجتمع بزرگ مرغدارى مثل زیاران قزوین منتقل شده و در آنجا گله های اجداد و مادر را تولید می‌کردند.
بنا به توصیف برخی خبرگان صنعت مرغ گوشتی وقتى مدیریت مرغ آرین بالاى 90 درصد بازار را در اختیار داشت، دچار نوعى خودشیفتگى شد، و اصل مهم «مشترى‌مدارى» را فراموش کرده و بعضاً مسائلی چون رانت در فروش هم شکل مزید بر علت گردیده، سیستم را با فرسایش تدریجی مواجه نموده و بتدریج سهم بازار آرین کاهش یافت، اینکه تا اواسط دهه 90 به کمتر از ۵ درصد رسید و حتی برخی از مسئولین لاین آرین نیز کناره‌گیری کردند.
موانع عمده استمرار و گسترش مناسب لاین آرین : بنا به اعتقاد صاحب نظران، گسترش مرغ گوشتی آرین با دو دسته موانع خارجی و داخلی مواجه شد:
الف- رقابت منفی نمایندگان و عوامل فروش شرکتهای وارد کننده اجداد لاین راس، کاب، آربوراکرز، هوبارد و تبلیغات منفی آنها برعلیه آرین. در شرایطی که شرکتهای وابسته به نژادهای خارجی و خصوصاً «نژاد راس» که منشأ آن انگلیس هست با استفاده از عوامل خود در کشور اقدام به جذب نیروی انسانی برای تبلیغ «نژاد راس» کرده و جریان فنی و اجتماعی را به این سمت بردند و عملاً جامعه را ترغیب کردند که برخلاف دنیا مرغ چاق و وزن بالا مصرف کنند.
ب- ضعف مدیریت داخلی که در ابعاد مختلفی رخ داده است؛ از جمله :
1- کاهش حمایت مناسب حاکمیتی از استمرار و بهینه سازی خطوط لاین آرین و به دنبال آن در حلقه های اجداد، مرغ مادر و مرغ گوشتی آرین. در مقاطعی نیز که سیاست دولت بر تشویق جوجه ریزی آرین توسط مرغداران بوده است، نحوه حمایت بگونه ای بوده که منجر به سوء استفاده و یا کاهش اثرات مثبت و تشویقی برای استفاده از جوجه های آرین شده است. بنا به گزارشهای میدانی از جمله سیاستهایی مانند: اعطای مجوز جوجه ریزی بیشتر؛ تخفیف هزینه بیمه، اولویت فروش نهاده ذرت وسویا به مرغداران و غیره؛ به دلیل ضعف شفافیت و نظارت در فرآیند مدیریت آنها، مورد سوء استفاده برخی از فعالان در صنعت مرغ گوشتی قرارگرفته است که نیازمند بررسیهای بیشتر دارد.
2- انحراف و سوء مدیریت اجرایی، علمی و عدم توجه تخصصی لازم به بهبود فنی و الزامات توسعه بازار ؛
3- ضعف جانمایی بازار مصرف گوشت مرغ آرین در داخل و خارج کشور؛
4- عدم گسترش و تثبیت مصرف «مرغ سایز» در کشور؛
5- تغییر رفتار کشتارگاهها و فروشندگان مرغ گوشتی برای جلب سود بیشتر از لاشه های با وزن بالاتر؛
6- فرسودگی تجهیزات و زیرساخت‌ها و عدم مراقبتهای محیطی، بهداشتی و ایمنی؛
7- ضعف اقدامات فرهنگی و آموزشی برای پرورش دهندگان جوجه های آرین؛
8- مرغداران بدلیل ضعف جذب مرغ گوشتی آرین در کشتارگاهها و تبع آن در بازار با بالا رفتن ضریب تبدیل خوراک مواجه شده و به تبع آن از جوجه ریزی آرین دوری می کنند. این موضوع در میان مرغداران به چالشی جدی در باره میزان مصرف خوراک و افزایش هزینه تولید در میان گله های آرین و هدر روی نهاده های ذرت و سویا – خصوصاً در شرایطی که ارز یارانه ای به آنها تعلق می گرفت- بوده است؛
9- تغییر ذائقه عمومی مصرف کنندگان مرغ گوشتی به مرغهای وزن بالای 2کیلوگرم. در حال حاضر عموم اقشار مردم به دلایل اقتصادی تمایل به مصرف مرغ با وزن بالا دارند و بنا به تصور اینکه سهم استخوان از یک‌ونیم کیلو مرغ زیادتر است و از خرید مرغ سایز دوری می کنند. در عین حال نسبت به این موضوع آگاهی ندارند، از آنجا که مرغ « سایز / استاندارد»، جوان بوده، کمتر دارو و واکسن دریافت کرده، سموم بدنش کمتر و داری پروتئین بیشتر باکیفیت‌تر و قابل هضم‌تر است. تا جایی که اگر نژاد مرغ گوشتی آرین در 35 روزگی وارد کشتارگاه شود که مرز سلامت مرغ است از «لاین راس» بهتر وزن گرفته و سالمتر می باشد. اما به دلیل تبلیغات و فرهنگ سازی نادرست ؛ کشتارگاه ها و مردم از مصرف مرغ گوشتی 1.8 کیلوگرم «مرغ سایز» فاصله گرفته اند و عملاً زمینه بازار داخلی آرین محدود شده است.
عمده دلایل استمرار و گسترش لاین آرین : در مجموع علی رغم برخی نقطه نظرات مخالف در رده های صنفی و حتی مدیریت دولتی صنعت مرغ گوشتی، عمده دلایلی که برای استمرار و گسترش لاین آرین مطرح می شوند عبارتند از :
1- بنا به برخی گزارشهای علمی عملکرد سویه آرین در سطح مزرعه به علت متابولیسم کمتر، مقاومت بیشتر و تلفات کمتر در بیماری های ویروسی حاد؛ مقاومت به تنوسینویت؛ تیتر بالاتر با واکسیناسیون بخصوص داخلی و کاهش عوارض سندروم آسیت؛ مناسب گزارش شده است.
2- توسعه لاین آرین زمینه و بستر اصلی را برای خوداتکایی پایدار و اطمینان اقتصادی و تولیدی مرغ گوشتی و امنیت پایدار غذایی کشور را فراهم می آورد.
3- زمینه سازی صادرات تخم مرغ نطفه دار، گله اجداد و مادر و مرغ گوشتی به کشورهای همسایه و ارز آوری را فراهم آورده از خروج ارز از کشور برای تأمین مرغ جلوگیری و موجب افزایش اشتغال جوانان می گردد.
4- اهمیت گسترش لاین آرین از این جهت مورد توجه بوده که با وجود همین سطح کمی و کیفی، شرکتهای خارجی صنعت لاین مرغ گوشتی از جمله «راس» و «کاب» همچنان تمایل به فروش مرغ اجداد به کشور را دارند و در صورت قطع شدن کامل چرخه لاین آرین در کشور این احتمال وجود دارد ، که این شرکتهای انحصاری اجداد گوشتی تحت تأثیر سیاستهای خصمانه کشورهای متبوع، ایران را تحریم نمایند.
5- برخورداری از تجربیات علمی و عملی متخصصان داخلی برای گسترش مناسب آن در کشور.
6- در حالی که عمده مزیت نژادهای وارداتی نسبت به لاین آرین، رشد بهتر در اوزان بالا و ضریب تبدیل بهتر در سنین پایانی پرورش گزارش شده است راهکارهای اصلی برای حمایت از لاین آرین عبارت است از: 1- ارتقای جدی ظرفیت مدیریتی، علمی و فنی لاین آرین، 2- نظارت مؤثر و جدی بر سیاستهای حمایتی از پرورش لاین آرین از توزیع نهاده های خوراک تا آموزش تا جذب در کشتارگاهها و بازاررسانی و فرهنگ سازی برای جذب مرغ گوشتی سایز در زنجیره تولید تا بازار مصرف (پیوست 10 و 24).