چالش کاهش و یا عدم قطعیت صرفه اقتصادی تولید مرغ گوشتی
بنا به رصد واقعیتهای صنعت مرغ گوشتی در طول مطالعه از اسفند 1398 تا بهار 1399، صنعت مرغ گوشتی کشور در این مدت نیز همچون سالهای گذشته آن با تلاطمهای جدی مواجه بوده است. این اصطلاح رایج و شعور متعارف برای عموم مرغداران شکل یافته که «پرورش مرغ یک قمار است». به عبارتی در دوره هایی با زیان مواجه هستند و دوره هایی با سود مواجه هستند که به دلیل عدم قطعیت سود و زیان و عدم استمرار صرفه اقتصادی در دوره های متوالی و عدم کفاف ذخیره مالی بخشی از مرغداران، موجب خارج شدن عده ای کارآزموده و ورود گروهی تازه به صنعت مرغ گوشتی می شود که این هدر روی تجارب و سرمایه انسانی موجب تنزل بهره وری صنعت می گردد.
استمرار سود دهی برای مرغداران گوشتی متأثر از عوامل متعددی در سطح مزرعه و حلقه های پسین و پیشین صنعت مرغ گوشتی و در سطح کشور است اما یکی از واقعیتهای موجود این است که سهم منفعت اقتصادی حلقه پرورش مرغ گوشتی نامطمئن تر و ناعادلانه تر از حلقه های تأمین نهاده خوراک، دارو واکسن، جوجه یکروزه و کشتارگاهها و واحدهای توزیع گوشت مرغ بوده است.
یکی از معضلات مهم صنعت مرغ گوشتی، انباشت و یا کمبود تولید مرغ گوشتی متناسب با نیاز واقعی جامعه در دوره های متعدد است که به تبع آن این موضوع بر افزایش و کاهش تقاضای جوجه های یکروزه گوشتی و انباشت آنها در مزارع مرغ مادر و در ادامه معدوم شدن موردی گله های جوجه یکروزه (به دلیل جلوگیری از زیان انباشته برای مرغداران) در برخی مقاطع است که این امر در سال 1399 نیز به یکی از چالشهای سنگین اجتماعی اقتصادی صنعت مرغ گوشتی و جامعه منجر شد. گرچه برخی معتقدند که دلیل عمده این وضعیت شیوع کرونا و کاهش مصرف گوشت مرغ بوده در این مقطع بوده اما با واکاوی اطلاعات حاصل از تحلیل خبرگان زنجیره برنامه ریزی تولید مرغ گوشتی دلایل دیگری نیز نمایان گردید (پیوست 24؛ جعفرنژاد، صدیق پور، سید مصطفوی، جمشیدی، دباغ):
اول : معمولاً مصارف مرغ در مراسمات و مکانهای عمومی حدود 5 تا 10 درصد مصرف کل گوشت مرغ کشور بوده و حذف این بخش در اثر شیوع کرونا، نمی توانسته تأثیر مهمی بر مصرف کل مصارف خانگی (حدود 90 الی 95 درصد) داشته باشد.
دوم : به نظر برخی از فعالان صنعت کشتارگاه استانهای تهران و البرز و زنجان و سمنان، میزان کشتار مرغ در اسفند و فروردین 9-1398در این مناطق در مقایسه با دوره مشابه در سال 8-1397 نه تنها کاهش نداشته بلکه افزایش نیز داشته است. دلیل اصلی این امر کاهش قیمت مرغ گوشتی (مرغ زنده تا کیلویی 60000 ریال) به دلیل انباشت گوشت مرغ و بالارفتن عرضه از تقاضا شده و در نتیجه مطلوبیت مصرف آن در شهرهای بزرگ کاهش نیافت.
سوم: میزان جوجه ریزی در سال 1398 ، ده درصد بیش از سال 1397 رخ داده است (شکل 23). بنابراین چالش انباشت مرغ گوشتی فراتر از کاهش مصرف مرغ در اثر کرونا، تحت تأثیر ضعف انطباق برنامه ریزی تعداد و دوره جوجه ریزی با تقاضای جامعه رخ داد. لذا به دلیل اشتباه در برآورد کشش مصرف جامعه و تنظیم تعداد و دوره جوجه ریزی در اسفند 1398 و بهار 1399 و همزمان استقبال نادرست مرغداران گوشتی برای جوجه ریزی، هم حجم تولید جوجه یکروزه افزایش یافت و هم قیمت آن از 2500 تومان در ستاد تنظیم بازار به مرز قطعه ای 5000 تومان نیز رسید. در ادامه با انباشت مرغ گوشتی قیمت مرغ گوشتی در بازار کاهش یافت و این امر موجب کاهش جوجه ریزی مرغداران و در پس این اتفاق شاهد انباشت جوجه یکروزه در مزارع مرغ مادر و در ادامه شاهد معدوم سازی جوجه های یکروزه بودیم– که هم هدر روی منابع و هم غیر اخلاقی بود.
چهارم: در این مقطع علی رغم افزایش هزینه تولید هر کیلو مرغ زنده به بالای 10 هزار تومان ، ستاد تنظیم بازار (مستقر در وزارت صمت) قیمت مصوب مرغ زنده را 8550 تومان اعلام نمود که در این شرایط بعضا مرغداران مجبور به فروش تولید خود تا کیلویی 5000 تومان زیر قیمت هزینه تمام شده نیز شدند. از سوی دیگر بخش قابل توجهی از مرغهای واحدهای تولیدی به وزنهای بالای استاندارد 1800 گرم (حتی به بالای 3 کیلوگرم ) رسید که نتیجتاً منجر به مصرف بیشتر دان و افزایش هزینه بیشتر برای مرغدار و کشور شدند. در اینگونه مواقع که کاهش قیمت مرغ گوشتی عملاً منجر به کاهش صرفه اقتصادی تولید مرغ گوشتی می شود؛ انتظار مرغداران بر این است ؛ همانگونه که دولت با برخوردهای تعزیراتی در ارایه مرغ گوشتی به بالاتر از قیمت مصوب با برخی مرغداران برخورد می کند برای حمایت از آنها با خرید مرغ مازاد در دوران انباشت گوشت مرغ و کاهش قیمت مرغ گوشتی به زیر قیمت مصوب، اقدام نماید.
پنجم: از دیگر چالشها و پیچیدگی های تنظیم بازار و قیمت مرغ گوشتی را می توان به عدم توازن تولید و مصرف، خصوصاً در استانهای پرجمعیت دانست. در حالی که ظرفیت تقاضای روزانه گوشت مرغ در تهران حدود 300-1200 تن در روز است، ظرفیت تولید تهران بیش از 300 تن در روز نیست و باید باقی تقاضا از استانهای دیگر تأمین شود. در شرایطی که تغییرات بازار و قیمت در تهران در کل کشور تأثیر گذار است، وقتی در مناسبتهای فصلی، ملی و یا مذهبی در استانهای دیگر تقاضا بالا میرود، استانداران اولویت را به تأمین گوشت استان خود می دهند و در این شرایط میزان مرغ لازم به استان تهران نمی رسد و به همین دلیل قیمت بالا میرود.
ششم: اشکال دیگری که در تنظیم بازار مرغ گوشتی وجود دارد این است که مرغ تولیدی تاریخ مصرف دارد و مرغداران و کشتارکنندگان و فروشندگان نمی توانند بیش از یک زمان مشخصی آن را نگه دارند. بنا به تجارب دهه های گذشته باید گوشت مرغ را از سیستم میدان تره باری خارج کرد، به این معنا که باید 50 درصد آن به صورت منجمد و 50درصد آن به صورت گرم وارد بازار نمود که مقدمه این کار اصلاح اشکالات فنی و بازار رسانی در مسیر ارایه مرغ منجمد به بازار و از سوی دیگر اصلاح فرهنگ و ترغیب مردم در مصرف مرغ منجمد به جای مرغ گرم است. یک نکته مهم این است که باید افزایش هزینه منجمد کردن مرغ به قیمت مرغ رسماً پذیرفته شود (پیوست 24، یوسفی، قربانزاده، ثقفی، احرامیان، فلاح).
بنظر میرسد مصادیق چالشهای ذکر شده در بالا تحت عنوان عدم هماهنگی عرضه و تقاضا و یا ورودی و خروجی صنعت مرغ گوشتی است که ریشه آنها به ضعف هماهنگی دستگاههای دولتی و ذی نفعان داخلی و بیرونی صنعت مرغ گوشتی باز می گردد.
بنا به رصد واقعیتهای صنعت مرغ گوشتی در طول مطالعه از اسفند 1398 تا بهار 1399، صنعت مرغ گوشتی کشور در این مدت نیز همچون سالهای گذشته آن با تلاطمهای جدی مواجه بوده است. این اصطلاح رایج و شعور متعارف برای عموم مرغداران شکل یافته که «پرورش مرغ یک قمار است». به عبارتی در دوره هایی با زیان مواجه هستند و دوره هایی با سود مواجه هستند که به دلیل عدم قطعیت سود و زیان و عدم استمرار صرفه اقتصادی در دوره های متوالی و عدم کفاف ذخیره مالی بخشی از مرغداران، موجب خارج شدن عده ای کارآزموده و ورود گروهی تازه به صنعت مرغ گوشتی می شود که این هدر روی تجارب و سرمایه انسانی موجب تنزل بهره وری صنعت می گردد.
استمرار سود دهی برای مرغداران گوشتی متأثر از عوامل متعددی در سطح مزرعه و حلقه های پسین و پیشین صنعت مرغ گوشتی و در سطح کشور است اما یکی از واقعیتهای موجود این است که سهم منفعت اقتصادی حلقه پرورش مرغ گوشتی نامطمئن تر و ناعادلانه تر از حلقه های تأمین نهاده خوراک، دارو واکسن، جوجه یکروزه و کشتارگاهها و واحدهای توزیع گوشت مرغ بوده است.
یکی از معضلات مهم صنعت مرغ گوشتی، انباشت و یا کمبود تولید مرغ گوشتی متناسب با نیاز واقعی جامعه در دوره های متعدد است که به تبع آن این موضوع بر افزایش و کاهش تقاضای جوجه های یکروزه گوشتی و انباشت آنها در مزارع مرغ مادر و در ادامه معدوم شدن موردی گله های جوجه یکروزه (به دلیل جلوگیری از زیان انباشته برای مرغداران) در برخی مقاطع است که این امر در سال 1399 نیز به یکی از چالشهای سنگین اجتماعی اقتصادی صنعت مرغ گوشتی و جامعه منجر شد. گرچه برخی معتقدند که دلیل عمده این وضعیت شیوع کرونا و کاهش مصرف گوشت مرغ بوده در این مقطع بوده اما با واکاوی اطلاعات حاصل از تحلیل خبرگان زنجیره برنامه ریزی تولید مرغ گوشتی دلایل دیگری نیز نمایان گردید (پیوست 24؛ جعفرنژاد، صدیق پور، سید مصطفوی، جمشیدی، دباغ):
اول : معمولاً مصارف مرغ در مراسمات و مکانهای عمومی حدود 5 تا 10 درصد مصرف کل گوشت مرغ کشور بوده و حذف این بخش در اثر شیوع کرونا، نمی توانسته تأثیر مهمی بر مصرف کل مصارف خانگی (حدود 90 الی 95 درصد) داشته باشد.
دوم : به نظر برخی از فعالان صنعت کشتارگاه استانهای تهران و البرز و زنجان و سمنان، میزان کشتار مرغ در اسفند و فروردین 9-1398در این مناطق در مقایسه با دوره مشابه در سال 8-1397 نه تنها کاهش نداشته بلکه افزایش نیز داشته است. دلیل اصلی این امر کاهش قیمت مرغ گوشتی (مرغ زنده تا کیلویی 60000 ریال) به دلیل انباشت گوشت مرغ و بالارفتن عرضه از تقاضا شده و در نتیجه مطلوبیت مصرف آن در شهرهای بزرگ کاهش نیافت.
سوم: میزان جوجه ریزی در سال 1398 ، ده درصد بیش از سال 1397 رخ داده است (شکل 23). بنابراین چالش انباشت مرغ گوشتی فراتر از کاهش مصرف مرغ در اثر کرونا، تحت تأثیر ضعف انطباق برنامه ریزی تعداد و دوره جوجه ریزی با تقاضای جامعه رخ داد. لذا به دلیل اشتباه در برآورد کشش مصرف جامعه و تنظیم تعداد و دوره جوجه ریزی در اسفند 1398 و بهار 1399 و همزمان استقبال نادرست مرغداران گوشتی برای جوجه ریزی، هم حجم تولید جوجه یکروزه افزایش یافت و هم قیمت آن از 2500 تومان در ستاد تنظیم بازار به مرز قطعه ای 5000 تومان نیز رسید. در ادامه با انباشت مرغ گوشتی قیمت مرغ گوشتی در بازار کاهش یافت و این امر موجب کاهش جوجه ریزی مرغداران و در پس این اتفاق شاهد انباشت جوجه یکروزه در مزارع مرغ مادر و در ادامه شاهد معدوم سازی جوجه های یکروزه بودیم– که هم هدر روی منابع و هم غیر اخلاقی بود.
شکل (23) آمار جوجه ریزی گوشتی کشور طی سالهای 98-1390 (معاونت امور دام،1399)
چهارم: در این مقطع علی رغم افزایش هزینه تولید هر کیلو مرغ زنده به بالای 10 هزار تومان ، ستاد تنظیم بازار (مستقر در وزارت صمت) قیمت مصوب مرغ زنده را 8550 تومان اعلام نمود که در این شرایط بعضا مرغداران مجبور به فروش تولید خود تا کیلویی 5000 تومان زیر قیمت هزینه تمام شده نیز شدند. از سوی دیگر بخش قابل توجهی از مرغهای واحدهای تولیدی به وزنهای بالای استاندارد 1800 گرم (حتی به بالای 3 کیلوگرم ) رسید که نتیجتاً منجر به مصرف بیشتر دان و افزایش هزینه بیشتر برای مرغدار و کشور شدند. در اینگونه مواقع که کاهش قیمت مرغ گوشتی عملاً منجر به کاهش صرفه اقتصادی تولید مرغ گوشتی می شود؛ انتظار مرغداران بر این است ؛ همانگونه که دولت با برخوردهای تعزیراتی در ارایه مرغ گوشتی به بالاتر از قیمت مصوب با برخی مرغداران برخورد می کند برای حمایت از آنها با خرید مرغ مازاد در دوران انباشت گوشت مرغ و کاهش قیمت مرغ گوشتی به زیر قیمت مصوب، اقدام نماید.
پنجم: از دیگر چالشها و پیچیدگی های تنظیم بازار و قیمت مرغ گوشتی را می توان به عدم توازن تولید و مصرف، خصوصاً در استانهای پرجمعیت دانست. در حالی که ظرفیت تقاضای روزانه گوشت مرغ در تهران حدود 300-1200 تن در روز است، ظرفیت تولید تهران بیش از 300 تن در روز نیست و باید باقی تقاضا از استانهای دیگر تأمین شود. در شرایطی که تغییرات بازار و قیمت در تهران در کل کشور تأثیر گذار است، وقتی در مناسبتهای فصلی، ملی و یا مذهبی در استانهای دیگر تقاضا بالا میرود، استانداران اولویت را به تأمین گوشت استان خود می دهند و در این شرایط میزان مرغ لازم به استان تهران نمی رسد و به همین دلیل قیمت بالا میرود.
ششم: اشکال دیگری که در تنظیم بازار مرغ گوشتی وجود دارد این است که مرغ تولیدی تاریخ مصرف دارد و مرغداران و کشتارکنندگان و فروشندگان نمی توانند بیش از یک زمان مشخصی آن را نگه دارند. بنا به تجارب دهه های گذشته باید گوشت مرغ را از سیستم میدان تره باری خارج کرد، به این معنا که باید 50 درصد آن به صورت منجمد و 50درصد آن به صورت گرم وارد بازار نمود که مقدمه این کار اصلاح اشکالات فنی و بازار رسانی در مسیر ارایه مرغ منجمد به بازار و از سوی دیگر اصلاح فرهنگ و ترغیب مردم در مصرف مرغ منجمد به جای مرغ گرم است. یک نکته مهم این است که باید افزایش هزینه منجمد کردن مرغ به قیمت مرغ رسماً پذیرفته شود (پیوست 24، یوسفی، قربانزاده، ثقفی، احرامیان، فلاح).
بنظر میرسد مصادیق چالشهای ذکر شده در بالا تحت عنوان عدم هماهنگی عرضه و تقاضا و یا ورودی و خروجی صنعت مرغ گوشتی است که ریشه آنها به ضعف هماهنگی دستگاههای دولتی و ذی نفعان داخلی و بیرونی صنعت مرغ گوشتی باز می گردد.