موضوع : مقاله - تحلیلی بر پذیرش اجتماعی تأمین آب جهت خودکفایی گندم تا افق 1404 جمهوری اسلامی ایران
سیدعلی¬اکبر عظیمی دزفولی
تاریخ: خرداد 1398
مقدمه
آینده‌نگری وجه بارز افراد و گروه‌های اجتماعی هوشمند است که برای حفظ، تداوم بقا و حرکت در مسیر آرمان‌های خویش به آن می‌پردازند. بدین‌جهت، ازجمله وظایف اصلی آینده‌پژوهان مشارکت در منطقی‌تر و قابل دفاع‌تر کردن درک آینده و گزاره‌های صادرشده در این خصوص در جهت ایجاد آمادگی تصمیم‌گیری و اقدام اجتماعی برای آینده است (Bell, 2003). امنیت غذایی به لحاظ تأمین غذای جامعه، ارتقای سلامت، توجه به نسل‌های آینده، افراد در حاشیه مانده و توجه به امنیت ملی یکی از موضوعات کلیدی مرتبط با توسعه پایدار، توسعه روستایی و کشاورزی قلمداد می‌شود. در همین حال آینده¬ی تأمین منابع آب کشاورزی جهت تولید غذای جوامع یکی از چالش‌های اصلی کنونی جهان است (Rosegrant, 2004; FAO, 2012). واقعیتهای موجود کشور نیز نشان می دهد، روند رو به بحرانی شدن منابع آبی آثاری چون خشک شدن زاینده‌رود، دریاچه هامون، دریاچه ارومیه، بحرانی شدن آب در برخی مناطق چون دشت بیرجند (Javan & Fal Soleiman, 2008) و دشت جیرفت (Paidar Golsang, 2013) را به همراه داشته و سرانه منابع آب تجدیدشونده کشور در سال 1393 به 1624 مترمکعب به ازای هر فرد (FAO, 2018) یعنی آستانه ورود به بحران آبی رسیده است (Keshavarz, 2015). در حالی که سه دهه سیاستهای ملی تأمین آب جهت تولید کشاورزی، باید به شکل پایداری محقق می گردیدند، واقعیتهای موجود نشان می دهند که نه بهره برداری از آب و نه تولید گندم از روند پایداری تبعیت نکرده اند.
گندم محصولی است که منافع حاصل از تولید و یا عدم تولید آن؛ نهادهای گوناگون مردمی و دولتی اعم از متولیان تولید و تأمین آب، محیط‌زیست، کشاورزان، صاحبان صنایع غذایی وابسته به گندم، واردکنندگان و عموم مصرف‌کنندگان را با درجات متفاوتی تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنا به واکاوی مطالعات و دیدگاه‌های اجتماعی در باره معیارهای ناظر بر خودکفایی گندم و تأثیرگذاری آن بر بی تعادلی منابع آب دو گروه عمده اجتماعی وجود دارند که برداشت و تفسیرهای چندگانه‌ای از نسبت خودکفایی گندم و تأمین آب جهت تولید آن برای آینده داشتند که می¬توان از آنها به عنوان شعور متعارف این گروه¬ها نام برد (Seid Emami, 2008). گروه نخست بر ناپایداری خودکفایی تولید گندم تأکیددارند که برخی از استدلال آنها به¬قرار زیر است : 1- منابع آب کشور در معرض بحران قرارداشته که خودکفایی در گندم یکی از عوامل اصلی آن برشمرده می¬شود، 2- مزیت نسبی تولید گندم پایین است، 3- خودکفایی گندم پایدار نبوده است، 4- توجه صرف به گندم موجب حذف دیگر محصولات کشاورزی از الگوی کشت کشور شده است، 5- می‌توان به‌جای گندم محصولات دیگری را وارد سبد غذایی جامعه نمود، 6- امنیت غذایی لزوماً نباید از طریق خودکفایی گندم به دست آید، 7- عربستان که در دهه‌های 1980 و 1990 ميلادي هدف خودکفايي گندم را در سر می‌پروراند از سال 2016 به واردکننده عمده گندم تبدیل‌شده است، 8- در قرن بیست‌ویکم بحث خودکفایی محصولات کشاورزی منطقی نیست، زیرا زمانی که می‌توان نیاز خود را به‌راحتی از بازار جهانی تأمین کرد، نباید بر خودکفایی با هر هزینه‌ای اصرار داشت (Mircholi, et al 2013؛ Kordi Ardakani, 2013 ؛ Kiumarsi & Nozari, 2015). گروه دوم از مطالعات و دیدگاه فعالان اجتماعی معتقد به تولید حداکثری گندم در داخل هستند (Bukerz & Hunting, 1975 ؛ Mobini Dehkordi, 2004؛ Arabi, et al 2008؛ Julaee & Jeiran, 2008 ؛ Amanpour, 2011؛ Gharib, 2011؛ Paluj & Jeiran, 2015).
با توجه به تشطط دیدگاه خبرگان و فعالان اجتماعی حوزه تأمین آب و تولید کشاورزی به نظر می¬رسد درک میزان پذیرش اجتماعی و ارتقای همگرایی گروه¬های اجتماعی، زمینه را برای سیاستگذاری و اقدامات مؤثر آینده در جهت رسیدن به پایداری فراهم نماید. بنابراین هدف این مقاله پاسخ به چگونگی میزان پذیرش دلایل ناظر بر تأمین آب برای خودکفایی گندم تا 1404، از سوی ذی‌نفعان اصلی جامعه است.
چکیده
در شرایط منابع آبی کشور، برقراری تناسب بین امنیت غذایی متکی بر تولید داخل و امنیت آبی به عنوان دو مؤلفه¬ی اساسی امنیت ملی و پذیرش اجتماعی آن، جزو الزامات مشروعیت و مقبولیت سیاست‌ها در چارچوب ارتقای حکمروایی آب و کشاورزی تلقی¬می¬گردد. هدف این مقاله که منعکس کننده بخشی از یک آینده پژوهی یکپارچه است، پاسخ به چگونگی پذیرش دلایل ناظر بر تأمین آب برای خودکفایی گندم تا 1404 از سوی ذی‌نفعان اصلی هست. براساس اطلاعات NETWAT مصرف آب تولید ملی گندم برآورد شده سپس بنا به نتایج کارگاه، معیارهای تأیید و رد تأمین آب برای خودکفایی گندم در قالب سیزده متغیر استخراج گردید. پرسشنامه¬ای با طیف لیکرت 5 گزینه¬ای و پس از ارزیابی روایی توسط کارشناسان و برآورد آلفای کرونباخ 0/704 در سطح 0/05 میان 47 نفر از خبرگان بخش کشاورزی و آب توزیع شد که با روش نمونه گیری خوشه¬ای و هدفمند انتخاب -شدند. فرضیه پایین بودن میزان پذیرش H0:µi<4 با استفاده از آزمون t یکطرفه در سطح معناداری 0/05 مورد آزمون قرارگرفت. نتایج حاکی است بر اساس دیدگاه خبرگان کشاورزی و آب با توجه به برآورد آب مجازی (حداکثر 1/18 میلیارد مترمکعب در 4/2 میلیون هکتار اراضی گندم آبی)؛ تأمین آب جهت خودکفایی گندم تا 1404 با شرط ارتقای بهره‌وری جامع آب و دلایل ذیل، قابل پذیرش است: 1- جایگاه منحصربه‌فرد گندم در سبد غذایی جامعه، 2- نیاز آبی کمتر گندم نسبت به اغلب محصولات زراعی، 3-تأثیر تولید داخلی گندم در امنیت غذایی از جهت دسترسی فیزیکی، 4- ارتقای ظرفیت اقتصاد ملی، 5- حفظ ظرفیت اشتغال کشاورزی خصوصاً در مناطق روستایی، 6-حفظ امنیت ملی.
آدرس دسترسی به اصل مقاله:
https://jrur.ut.ac.ir/article_67945.html
سیدعلی¬اکبر عظیمی دزفولی
تاریخ: خرداد 1398
مقدمه
آینده‌نگری وجه بارز افراد و گروه‌های اجتماعی هوشمند است که برای حفظ، تداوم بقا و حرکت در مسیر آرمان‌های خویش به آن می‌پردازند. بدین‌جهت، ازجمله وظایف اصلی آینده‌پژوهان مشارکت در منطقی‌تر و قابل دفاع‌تر کردن درک آینده و گزاره‌های صادرشده در این خصوص در جهت ایجاد آمادگی تصمیم‌گیری و اقدام اجتماعی برای آینده است (Bell, 2003). امنیت غذایی به لحاظ تأمین غذای جامعه، ارتقای سلامت، توجه به نسل‌های آینده، افراد در حاشیه مانده و توجه به امنیت ملی یکی از موضوعات کلیدی مرتبط با توسعه پایدار، توسعه روستایی و کشاورزی قلمداد می‌شود. در همین حال آینده¬ی تأمین منابع آب کشاورزی جهت تولید غذای جوامع یکی از چالش‌های اصلی کنونی جهان است (Rosegrant, 2004; FAO, 2012). واقعیتهای موجود کشور نیز نشان می دهد، روند رو به بحرانی شدن منابع آبی آثاری چون خشک شدن زاینده‌رود، دریاچه هامون، دریاچه ارومیه، بحرانی شدن آب در برخی مناطق چون دشت بیرجند (Javan & Fal Soleiman, 2008) و دشت جیرفت (Paidar Golsang, 2013) را به همراه داشته و سرانه منابع آب تجدیدشونده کشور در سال 1393 به 1624 مترمکعب به ازای هر فرد (FAO, 2018) یعنی آستانه ورود به بحران آبی رسیده است (Keshavarz, 2015). در حالی که سه دهه سیاستهای ملی تأمین آب جهت تولید کشاورزی، باید به شکل پایداری محقق می گردیدند، واقعیتهای موجود نشان می دهند که نه بهره برداری از آب و نه تولید گندم از روند پایداری تبعیت نکرده اند.
گندم محصولی است که منافع حاصل از تولید و یا عدم تولید آن؛ نهادهای گوناگون مردمی و دولتی اعم از متولیان تولید و تأمین آب، محیط‌زیست، کشاورزان، صاحبان صنایع غذایی وابسته به گندم، واردکنندگان و عموم مصرف‌کنندگان را با درجات متفاوتی تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنا به واکاوی مطالعات و دیدگاه‌های اجتماعی در باره معیارهای ناظر بر خودکفایی گندم و تأثیرگذاری آن بر بی تعادلی منابع آب دو گروه عمده اجتماعی وجود دارند که برداشت و تفسیرهای چندگانه‌ای از نسبت خودکفایی گندم و تأمین آب جهت تولید آن برای آینده داشتند که می¬توان از آنها به عنوان شعور متعارف این گروه¬ها نام برد (Seid Emami, 2008). گروه نخست بر ناپایداری خودکفایی تولید گندم تأکیددارند که برخی از استدلال آنها به¬قرار زیر است : 1- منابع آب کشور در معرض بحران قرارداشته که خودکفایی در گندم یکی از عوامل اصلی آن برشمرده می¬شود، 2- مزیت نسبی تولید گندم پایین است، 3- خودکفایی گندم پایدار نبوده است، 4- توجه صرف به گندم موجب حذف دیگر محصولات کشاورزی از الگوی کشت کشور شده است، 5- می‌توان به‌جای گندم محصولات دیگری را وارد سبد غذایی جامعه نمود، 6- امنیت غذایی لزوماً نباید از طریق خودکفایی گندم به دست آید، 7- عربستان که در دهه‌های 1980 و 1990 ميلادي هدف خودکفايي گندم را در سر می‌پروراند از سال 2016 به واردکننده عمده گندم تبدیل‌شده است، 8- در قرن بیست‌ویکم بحث خودکفایی محصولات کشاورزی منطقی نیست، زیرا زمانی که می‌توان نیاز خود را به‌راحتی از بازار جهانی تأمین کرد، نباید بر خودکفایی با هر هزینه‌ای اصرار داشت (Mircholi, et al 2013؛ Kordi Ardakani, 2013 ؛ Kiumarsi & Nozari, 2015). گروه دوم از مطالعات و دیدگاه فعالان اجتماعی معتقد به تولید حداکثری گندم در داخل هستند (Bukerz & Hunting, 1975 ؛ Mobini Dehkordi, 2004؛ Arabi, et al 2008؛ Julaee & Jeiran, 2008 ؛ Amanpour, 2011؛ Gharib, 2011؛ Paluj & Jeiran, 2015).
با توجه به تشطط دیدگاه خبرگان و فعالان اجتماعی حوزه تأمین آب و تولید کشاورزی به نظر می¬رسد درک میزان پذیرش اجتماعی و ارتقای همگرایی گروه¬های اجتماعی، زمینه را برای سیاستگذاری و اقدامات مؤثر آینده در جهت رسیدن به پایداری فراهم نماید. بنابراین هدف این مقاله پاسخ به چگونگی میزان پذیرش دلایل ناظر بر تأمین آب برای خودکفایی گندم تا 1404، از سوی ذی‌نفعان اصلی جامعه است.
چکیده
در شرایط منابع آبی کشور، برقراری تناسب بین امنیت غذایی متکی بر تولید داخل و امنیت آبی به عنوان دو مؤلفه¬ی اساسی امنیت ملی و پذیرش اجتماعی آن، جزو الزامات مشروعیت و مقبولیت سیاست‌ها در چارچوب ارتقای حکمروایی آب و کشاورزی تلقی¬می¬گردد. هدف این مقاله که منعکس کننده بخشی از یک آینده پژوهی یکپارچه است، پاسخ به چگونگی پذیرش دلایل ناظر بر تأمین آب برای خودکفایی گندم تا 1404 از سوی ذی‌نفعان اصلی هست. براساس اطلاعات NETWAT مصرف آب تولید ملی گندم برآورد شده سپس بنا به نتایج کارگاه، معیارهای تأیید و رد تأمین آب برای خودکفایی گندم در قالب سیزده متغیر استخراج گردید. پرسشنامه¬ای با طیف لیکرت 5 گزینه¬ای و پس از ارزیابی روایی توسط کارشناسان و برآورد آلفای کرونباخ 0/704 در سطح 0/05 میان 47 نفر از خبرگان بخش کشاورزی و آب توزیع شد که با روش نمونه گیری خوشه¬ای و هدفمند انتخاب -شدند. فرضیه پایین بودن میزان پذیرش H0:µi<4 با استفاده از آزمون t یکطرفه در سطح معناداری 0/05 مورد آزمون قرارگرفت. نتایج حاکی است بر اساس دیدگاه خبرگان کشاورزی و آب با توجه به برآورد آب مجازی (حداکثر 1/18 میلیارد مترمکعب در 4/2 میلیون هکتار اراضی گندم آبی)؛ تأمین آب جهت خودکفایی گندم تا 1404 با شرط ارتقای بهره‌وری جامع آب و دلایل ذیل، قابل پذیرش است: 1- جایگاه منحصربه‌فرد گندم در سبد غذایی جامعه، 2- نیاز آبی کمتر گندم نسبت به اغلب محصولات زراعی، 3-تأثیر تولید داخلی گندم در امنیت غذایی از جهت دسترسی فیزیکی، 4- ارتقای ظرفیت اقتصاد ملی، 5- حفظ ظرفیت اشتغال کشاورزی خصوصاً در مناطق روستایی، 6-حفظ امنیت ملی.
آدرس دسترسی به اصل مقاله:
https://jrur.ut.ac.ir/article_67945.html
1 Comments
با سلام و احترام به تمامی فعالان و دلسوزان کشور و منابع انسانی و طبیعی آن